Als een tak breekt in het donker,
er is niemand die het hoort,
is die tak dan wel gebroken?

Als een blinde door een wonder,
eventjes kan zien, maar het is donker,
heeft-ie dan gezien?

Als een peuter met vuur speelt,
maar hij weet niet wat dat is en brandt daarbij zijn hand,
Heeft-ie dat gevoeld?*

De Ierse filosoof en bisschop George Berkeley (1685-1753) wordt beschouwd als de grondlegger van het spiritualistische of subjectief idealisme. Nou heb ik wel wat met subjectiviteit en idealisme, maar met spiritualiteit allerminst. Toch is er een stelling in zijn werk A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge (1710) die intrigeert:

Er kan geen object zijn, zonder subject. Iets bestaat alleen als het waargenomen wordt.

Is dat zo?

Beweging I

‘En de Duitsers kwamen dan  langs de huizen, hè. Die kwamen jongens ophalen, om te werken in fabrieken over de grens. Dan hoorden we ze aan het begin van de straat en dan stuurde mijn vader mij naar het kippenhok. Tussen de ren en de muur was een loze ruimte. Daar moest ik mij dan verstoppen. Soms wel uren lang. Dan zat je daar. Stil. Zonder te bewegen.’

〰 Uit een interview met Bert aan den Boom, 90 jaar

De soldaten die op de deuren van de huizen in het Noord-Limburgse Reuver klopten, konden geen jongens meenemen die ze niet zagen. En mijn opa bestond op dat moment niet. Niet voor hen. Ze zagen hem niet. Ze roken hem niet. Ze hoorden hem niet. Het niet-bestaan van mijn opa heeft hem verdere oorlogsleed bespaard. Misschien heeft het niet-bewegen wel zijn leven gered. En daarmee misschien wel mijn bestaan.

Normaal gesproken ben ik geen voorstander van dit soort redenaties. Het helpt je niet en het brengt je niet verder. ‘Wat als’ geeft hooguit het besef dat een rimpeling in het verleden voor een andere toekomst had kunnen zorgen. En dat bewegen, of juist niet, een groot verschil kan maken in een leven.

Beweging II

‘Het is belangrijk om te bewegen. Stem daarom op Sport.nu. Dan gaan we in de ochtend eerst dingen leren die we moeilijk vinden om daarna buiten lekker te sporten. Dat is gezond, leuk en daardoor ben je fit om de lessen te volgen.’

〰 Uit het partijprogramma van Sport.nu van lijstrekker Nina de Kinkelder, 7 jaar

Voor een kind van 7 is beweging altijd een fysieke bezigheid. Nina denk ook niet na over bewegen. Dat gebeurt gewoon, de hele dag door. Geen kunst. Als ze ouder wordt komt er een moment dat ze beseft; er is ook beweging mogelijk zonder je eerst te verplaatsen. Beweging in je hoofd, in je gedachten. Een mindset. Om bijvoorbeeld plannen te maken. Dromen na te jagen. Het avontuur op te zoeken. 

Het is soms jaloersmakend, de eenzijdige betekenis van bewegen die Nina heeft. Want ze hoeft nog geen keuzes te maken. Bewegen is gewoon nog gezond en leuk. Het heeft ook geen gevolgen, behalve dan dat ze er fitter van wordt.

Beweging III

‘Na de oorlog was er niets meer om voor te blijven, ja. Met twintig kinderen thuis was er altijd honger en toen nog erger dan normaal. Ik leende van een zwager goede schoenen en liep samen met mijn goede vriend Sjraar naar Roermond om ons aan te melden bij het leger. Avontuur wilden we. Wisten wij veel waar we terecht zouden komen. Ja, Nederlands-Indië. Maar voor de rest wisten we niets. Maanden later zat ik in de jungle. We vochten tegen een tegenstander waar we niets van kenden.’

〰 Uit een interview met Bert aan den Boom, 90 jaar

Soms kies je. Omdat stil blijven zitten geen zin heeft. En omdat alle beweging voorwaarts beter is, waar je ook terecht gaat komen. Sjraar ging voor de reis naar de Oost al terug naar huis. Hij had bewogen, maar zijn ouders hielden hem tegen. Opa had geen ouders meer. Na een krakkemikkige opleiding in een Frans bos werd hij in de jungle neergeschoten door een guerrillastrijder in een met takken en bladeren bedekt schuttersputje. Hij zag hem niet. Hij hoorde hem niet. Hij bestond niet. Tot dat ene schot.

Hij overleefde. Ontmoette oma tijdens zijn wandelingen door Semarang. Dat was opa. Altijd in beweging.

Beweging IV

‘Ik word later dierenarts. Maar dan alleen voor paarden. Ik koop dan een huis met heel veel grond, zodat ik er stallen kan bouwen voor de paarden. Die kunnen daar dan beter worden.’

〰 Uit een gesprek met Nina de Kinkelder, 7 jaar

Er is nog geen plan B. Er is ook nog geen besef van het pad die je moet bewandelen om te worden wat je wilt. Ze ziet het niet. Ze hoort er niet over. Het bestaat nog niet. Er was één beslissing, in het brein van een zevenjarig meisje, en meer is er niet. Hoe overzichtelijk. Je zou rond je veertigste bijna vergeten hoe dat was. Nina ziet nog niet alle mogelijkheden die voor haar liggen. En ze vergeet waarvoor ze heeft gekozen het grootste gedeelte van de dag.

Er gaan nog honderden beslissingen komen. Of zelfs veel meer. Neem opa. Die bleef bewegen, afwegen, doorgaan en opnieuw beginnen. Het bracht een rijk leven vol kopzorgen. 

Beweging V

‘Ja, dan zit ik te piekeren. Gaat het allemaal wel goed? Met de kinderen en de kleinkinderen? Dat zal de ouderdom wel mee brengen, denk ik. Want je gaat erover nadenken. Stel je voor dat het met mij is afgelopen? Ja? Heb ik alles goed geregeld? Ja? Heb ik het testament voor elkaar? Weet je wel. Dan ga ik maar een eindje lopen, in de tuin. Even bewegen. Om het te vergeten. En dat lukt niet altijd.’

〰 Uit een interview met Bert aan den Boom, 90 jaar

Opa’s bewegingen nam bijna niemand meer waar, tegen het einde van zijn leven. Maar ze waren er wel. Fysiek steeds minder, in gedachten steeds meer. Hij ging allang niet meer voorwaarts, hij keek graag terug. Naar wat het hem had gebracht. Het was een groot avontuur, van het kippenhok in Reuver, tot de schotwond op Java, een nieuw begin in Hollandia, een gedwongen vertrek naar Nederland en de sigarettenfabriek in Zevenaar.

Hij beheerste de kunst van het bewegen. Maar soms hielp het niet.

Beweging VI

‘Weet je wat het belangrijkste is? Beweging. Maakt niet uit wat je doet. Maar je moet blijven bewegen. Dat kan op de plek waar je nu zit. Het kan ook ergens anders zijn. Je kunt voor totaal iets anders kiezen. Of juist kleine dingen aanpassen. Dat is het, Jasper. Als je maar beweegt.’

〰 Uit een gesprek met de trainer van VDZ JO10-2, 47 jaar

Ik moet bewegen. De ietwat vreemde, maar aardige man keek mij geloofwaardig aan in een bomvolle kantine. Even dacht ik dat hij mijn schouders zou pakken om mij al schuddend te laten doordringen van de levensles die hij bracht, terwijl hij zou schreeuwen: beweeg! Maar dat deed hij gelukkig niet. Het was ook niet nodig. Ik was al in beweging geschoten. Ik was al vertrokken. Ik wist alleen nog niet waarnaartoe.

Als je blijft zitten waar je zit,
en je nooit beweegt,
heb je dan geleefd?* 

In Towards a New Theory of Vision (1709) zegt George dat we onze zintuigen niet al te veel moeten vertrouwen. Als een tak breekt in het donker en jij bent de enige die het hoort, dan nog kan het zijn dat die tak niet gebroken is. Dus mag je kiezen, vind ik. Iets bestaat als jij dat wilt. 

En iets beweegt als jij dat wilt. Misschien zie je het niet altijd, soms is het alleen een gevoel. Of een gedachte. Voor Nina moet dat gelukkig allemaal nog beginnen. Voor opa is het gelukkig allemaal al gedaan. En ik zit er middenin.

*Uit het lied ‘Als een tak breekt in het donker’ van cabaretgroep NUHR (Niet Uit Het Raam), 1994.